تأملات در فلسفه غیراولی

به یکی از مسئولان اعتراض کردند: «چرا جوانی کاملا بی‌تجربه را در فلان سمت بزرگ و مهم قرار داده‌اید؟» ایشان هم داهیانه فرمود: «فوقش اشتباه می‌کند و خب، بعدش آن را درست می‌کنیم.»

طبیعی است که گاهی به جای سلول‌های مغز، در جمجمه برخی افراد، تکه‌های سیمان وجود داشته باشد، اما حقیقتا انسان در شگفت می‌شود از این‌که چگونه بی‌نهایت بلاهت ژرف در مقیاس کیهانی در یک کاسه سر کوچک جای می‌گیرد؟! ضرورت عقلانیت دقیقا در همین است که برخی از اشتباهات هرگز جبران نخواهد شد. برخی از خرابکاری‌ها بن‌بست است و پس از آن هیچ امیدی به اصلاح و جبران نیست. مثلا عقل می‌گوید دستت را در چرخ‌گوشت فرو نکن! اما کسی از روی کنجکاوی یا برای ماجراجویی نوک لرزان انگشتش را یکباره تا مچ پا در آن فرو می‌کند. خب، پس از آن درد است و معلولیت ابدی و دیگر هیچ! بعضی خرابکاری‌ها، به همین صورت، عامل خرابکار و اطرافیان و دیگر کسان و خیلی چیزهای دیگر را برای همیشه متلاشی می‌کند.

باور کنیم – جان اموات‌مان و اجدادمان و دودمان‌مان – برخی از مشکلات هیچ راه‌حلی ندارد و لذا باید با حداکثر خرد جمعی تلاش کنیم که آن گونه مشکلات به‌وجود نیاید. برای مثال کار دهه‌ی شصتی‌ها در همه زمینه‌ها به جایی رسیده که دیگر نمی‌شود برای آنها هیچ کاری کرد. هر کسی باید خودش فکری برای خودش بکند؛ زیرا نظریه‌ای کلی و راه‌حلی جمعی برای آنها منتفی شده است. دردناک است، اما چیز عجیب و جدیدی نیست؛ زیرا بارها در طول تاریخ اتفاق افتاده و نسل‌هایی به بن‌بست رسیدند و دسته‌جمعی به خوبی و خوشی به فنا رفتند. تنها کاری که می‌شد کرد این بود که پیشاپیش با خرد جمعی و کارشناسی جلوی آن گرفته می‌شد. نشد و این‌گونه شد.

دست‌وپا زدن هم چه بسا اوضاع را بدتر کند. گاهی درمان از درد بدتر است و راه‌حل از مشکل بیشتر خرابی به بار می‌آورد. در چنین مواردی، فقط درد و رنج است که باقی می‌ماند که باید تا آخر آن را به دوش کشید. محرومیت و ناکامی است که باید طعم تلخ آن را تا پایان عمر چشید. ننگ و عار جاودانی است که در تاریخ می‌ماند برای گفت و شنید.

ممکن است کسی بپرسد پس آن همه اشتباهات گذشتگان چه شد؟ آن اشتباهات که باقی نماندند و گرنه امروز بی‌نهایت مشکل داشتیم! در پاسخ به این اعتراض می‌توان دیدگاه مهم برخی از صاحب‌نظران را مطرح کرد. برای مثال جَرِد دایموند در شاهکار درخشان خود، کتاب "فروپاشی"، نشان می‌دهد که مشکلات حاد گذشتگان به این صورت منتفی شد که آن جوامع به طور کامل به فنا رفتند و با معدوم شدن آنها مشکلات نیز پی کار خود رفتند! طبق نظریه این دانشمند برجسته احتمالا همه مشکلات ما نیز به همین صورت رفع خواهد شد. آمین!